Giải pháp nâng cao hiệu quả dạy Toán ở trường THCS

Hiện nay, định hướng đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) nói chung và với môn Toán nói riêng là tích cực hóa hoạt động học tập nhằm hình thành cho HS tư duy tích cực, độc lập, sáng tạo, nâng cao năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề.
Đặc trưng của môn Toán là tính trừu tượng hoá cao và tính lôgic chặt chẽ. Trong dạy học toán ngoài suy diễn lôgic phải chú trọng trực quan quy nạp, trực giác toán học.
Với sự tham gia của công nghệ thông tin (CNTT) vào quá trình dạy – học môn Toán, nó có tác động mạnh mẽ tới mọi thành tố của quá trình dạy học và tác động tới đổi mới PPDH, có thể kể đến như: hỗ trợ HS tìm hiểu sâu nội dung kiến thức; rèn luyện kỹ năng, củng cố ôn tập kiến thức cũ; rèn luyện, phát triển tư duy toán học; đổi mới phương pháp và hình thức dạy học môn Toán; thay đổi vai trò của giáo viên (GV) thành người tổ chức, điều khiển, tác động lên học sinh (HS); kiểm soát và đánh giá quá trình học tập của HS kịp thời; góp phần hình thành phẩm chất, đạo đức, tác phong hiện đại cho HS.
Theo đó, chúng ta có thể sử dụng một số đề xuất để nâng cao hiệu quả dạy – học môn Toán ở trường THCS như sau:

Theo tôi, sử dụng phần mềm (PM) dạy học Toán làm phương tiện hỗ trợ một cách hợp lý sẽ cho hiệu quả cao. PM mô phỏng những chuyển động hình học, chuyển động điểm, sự biến thiên của đồ thị hàm số... để cho người học có thể quan sát được “hiện tượng” mà các phương tiện khác khó có thể thực hiện được.
PM hình học động tạo hứng thú học tập, giúp sáng tạo những bài toán hay, phát huy được tính tích cực chủ động trong học toán, góp phần phát triển trí tuệ, bồi dưỡng năng lực tư duy sáng tạo cho HS, nhất là các bài toán có yếu tố chuyển động, điểm cố định, quỹ tích, …giúp HS tự tìm tri thức mới, tự ôn tập, tự luyện tập theo nội dung tùy chọn, theo các mức độ tùy theo năng lực của từng HS. 
Có thể kể đến các PM hỗ trợ rất tốt như: Geometer’s Sketchpad, Cabri Geometry, Maple,... Chúng giúp HS có thể tự học, tự nghiên cứu, tìm tòi kiến thức mới, thiết kế những bài toán hay, bài toán vui phát huy tính sáng tạo của HS. Các PM này cho một bộ công cụ mà ta có thể tương tác giống như “thước kẻ, compa” thật, để người sử dụng có thể thao tác trên chúng để tạo ra các hình hình học và hay hơn cả là các hiệu ứng chuyển động...

 

Trong môn Toán, cần chú ý biểu diễn những tính chất “động” trong hình học, những thao tác cắt ghép hình, tính chất của đồ thị hàm số,... Tuy nhiên, cần tránh việc lạm dụng trình chiếu, không phải bất kì bài nào, bất kì nội dụng nào cũng đưa vào máy tính, không nên dựng máy tính thay cho bảng đen truyền thống.
PM hình học động như Geometer’s Sketchpad, Cabri,… là một trong những PM dạy học tốt nhất và được sử dụng phổ biến nhất trong dạy học toán trên thế giới, một số nước đã đưa các PM này vào khung chương trình môn Toán. Ở nhiều nước trên thế giới, HS phổ thông đã có nhiều sáng tạo bất ngờ khi khám phá các PM này và có nhiều sản phẩm rất lý thú, nhất là các bài toán về quỹ tích, dựng hình.
Khi sử dụng phần mềm Sketchpad dạy phần quỹ tích cần lưu ý cho HS quan sát sự chuyển động phụ thuộc lẫn nhau giữa các điểm để dự đoán quỹ tích trước khi đưa ra quỹ tích.
Với HS đội tuyển Toán, Sketchpad tạo cho các em hứng thú học tập, giúp sáng tạo những bài toán hay, phát huy được tính tích cực chủ động trong học toán, góp phần phát triển trí tuệ, bồi dưỡng năng lực tư duy sáng tạo cho HS. Không những thế, nó còn có thể giúp HS hình thành và phát triển khả năng nghiên cứu toán học ngay từ bậc THCS.

Để khai thác, sử dụng thông tin trên mạng internet hỗ trợ việc dạy học Toán, người GV cần:
- Nghiên cứu, phân tích chương trình môn Toán của lớp mình đang dạy để lên kế hoạch tìm kiếm thông tin trên một số trang web góp phần hỗ trợ dạy học một số bài học, một số chủ đề (ngoài SGK và các sách tham khảo thông thường khác).
Chẳng hạn: thu thập thêm thông tin về biểu đồ thống kê dân số, biểu đồ lượng người nghiện thuốc lá… để bổ sung cho phần thống kê (toán 7); thu thập về các hình đồng dạng để giới thiệu cho HS khi dạy học phần tam giác đồng dạng (toán 8), thu thập các hình ảnh thực tế có dạng hình trụ, hình nón, hình cầu (toán 9), …
- Giới thiệu cho HS một số trang web hỗ trợ hiệu quả dạy học môn Toán và hướng dẫn HS cách thức tra cứu, tìm kiếm, lựa chọn thông tin. Hướng dẫn HS sử dụng một số trang web hỗ trợ tự học trên lớp và chuẩn bị bài ở nhà. Có thể kể đến các trang Web hay như: http://www.moet.gov.vn; http://www.edu.net.vn/;
(trang web của Bộ GD&ĐT); http://www.violympic.vn; (thi toán trên mạng); http://www.nxbgd.com.vn/toanhoctuoitre; hay http://vi.wikipedia.org (bách khoa toàn thư mở tiếng Việt); http://en.wikipedia.org (bách khoa toàn thư mở tiếng Anh).
Một số trang chuyên sâu Toán phổ thông bằng tiếng Anh như: http://www.heymath.com (mô phỏng Toán phổ thông theo chương trình khung của các nước Anh, Mỹ, Singapore, Ấn Độ); http://www.math-tests.com/ (đề kiểm tra Toán phổ thông); http://www.math-play.com/ (trang web trò chơi Toán học online miễn phí thông qua việc giải bài tập trắc nghiệm Toán dưới nhiều hình thức, như người chơi được thưởng một trò chơi thể thao sau mỗi câu giải toán như ném bóng rổ, bóng chày, bóng bầu dục, chơi cờ ngựa,…).
Các trang web này sử dụng ngôn ngữ tiếng Anh, tuy nhiên các từ vựng được đưa ra trong các bài trắc nghiệm, các trò chơi,... rất đơn giản, dễ hiểu. HS của chúng ta có kiến thức cơ bản về toán là có thể hiểu được hầu hết các nội dung này, đây là một cách tiếp cận vốn từ toán học bằng tiếng Anh rất tự nhiên. 
Qua đó, cũng góp phần phát triển dạy và học Toán bằng tiếng Anh, dần dần hình thành các lớp song ngữ. Hơn nữa, cũng góp phần quan trọng vào việc ôn tập cho HS đội tuyển toán tham dự kỳ thi Olympic toán Hà nội mở rộng (HOMC) hàng năm do Sở GD-ĐT Hà Nội và Hội Toán học Hà Nội tổ chức.

Từ kế hoạch dạy học của lớp, GV cần đưa ra một số chủ đề toán cho HS tìm kiếm thông tin dưới dạng các bài tập ngoại khóa toán hoặc cuộc thi nhỏ trong khối lớp mình giảng dạy qua đó làm cho HS yêu thích học môn Toán hơn.
Chẳng hạn: Tìm hiểu về nhà Toán học Py-ta-go và định lí Py-ta-go cho HS lớp 7; tìm hiểu về nhà Toán học Talet và định lí Talet cho HS lớp 8; tìm hiểu về giải Fields và các nhà Toán học đạt giải Fields cho HS trung học cơ sở, ... Các hình thức này có thể tổ chức dưới dạng seminar câu lạc bộ toán, các trò chơi tìm hiểu toán học, …

Các tình huống sau đây nên sử dụng CNTT hỗ trợ việc dạy – học:
- Dạy học các khái niệm, hiện tượng khoa học trừu tượng, trong đó HS khó hình dung khái niệm, tính chất, có thể dùng mô phỏng để thể hiện khái niệm trên một cách trực quan hơn.
- Khi cần giúp HS rèn luyện kỹ năng nào đó, thông qua việc phải hoàn thành số lượng lớn các bài tập, tổ chức kiểm tra đánh giá tự động trên máy.
- Cần mô phỏng các chuyển động, cần tạo ra tình huống có vấn đề để kích thích hứng thú học tập ở HS;
- Nội dung mà HS thường mắc sai lầm, cần có bài làm mẫu, giải mẫu để tham khảo, rút kinh nghiệm; nội dung cần tiểu kết trong bài, tổng kết cuối chương;
- Các bài tập trắc nghiệm, bài tập ô chữ dưới dạng trò chơi giúp củng cố, kiểm tra nhanh kiến thức bài học.
Tuy nhiên, vẫn có nhiều khó khăn khi GV THCS áp dụng thành tựu CNTT vào dạy – học. Đó là:
- Hệ thống máy chiếu của mỗi trường THCS còn ít;
- Các máy chiếu (nếu có) đều lắp cố định ở các phòng học bộ môn, như các phòng học môn Hóa, Lý, Sinh. Do đó, nếu GV môn Toán muốn sử dụng thì phải mượn các phòng học đó, điều này khó thực hiện, vì thời khóa biểu của các phòng học bộ môn khá dày, thậm chí gần như kín cả tuần.
- Kĩ năng sử dụng CNTT của một số GV còn hạn chế;
- Để chuẩn bị cho một tiết dạy có sử dụng CNTT, GV mất khá nhiều thời gian. Điều này vẫn khó thực hiện, vì ít nhiều bị ảnh hưởng bởi áp lực hồ sơ sổ sách, quy định về số tiết dự giờ trên 1 tuần, …
Tóm lại, việc áp dụng CNTT vào giảng dạy môn Toán là cần thiết. Nhưng vấn đề đặt ra ở đây là cần phải có cái nhìn và định hướng đúng đắn trong việc sử dụng CNTT trong dạy học môn Toán. Nên ứng dụng CNTT ở những thời điểm nào, bài học nào, mức độ nào,… để khai thác hết khả năng của nó mà không hạn chế việc phát triển tư duy của HS. 
Điều đó đòi hỏi người GV phải có tâm huyết với nghề, có trình độ chuyên môn nghiệp vụ vững vàng, nắm vững những yêu cầu, kĩ năng về CNTT, yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học môn Toán,… và người GV vẫn luôn phải giữ vai trò chủ đạo trong sự thành công của tiết học.

>>> Xem thêm: Cách tạo đề thi trắc nghiệm môn Toán